دولت ایران به استفاده از انرژی های تجدیدپذیر به ویژه انرژی های بادی، خورشیدی و زمین گرمایی توجه دارد و با پیشرفت های اخیر در زمینه انرژی زمین گرمایی، سرمایه گذاران زیادی در کشور به سرمایه گذاری در این نوع انرژی علاقه مند شده اند. مطالعات زمین گرمایی در ایران در سال 1354 با همکاری وزارت نیرو و شرکت ایتالیایی ENEL آغاز شد. مطالعات اولیه پتانسیل تولید برق زمین گرمایی را در چهار استان شمال ایران (به ترتیب خوی ماکو، سبلان، سهند و دماوند در استان‌های آذربایجان غربی، اردبیل، آذربایجان شرقی و تهران) نشان داد. اکنون با افزایش تحقیقات و رشد صنعتی در کشور، توسعه گرمای زمین گرمایی افزایش یافته است. دماوند یک آتشفشان چینه ای کواترنر با ارتفاع 5610 متر است. جریان گدازه ای (با حجمی در حدود 400 کیلومتر مکعب) یکی از بزرگترین فوران های شناخته شده در جهان است و از جریان گدازه آندزیت-تراکیتی تراکیا و رسوبات آذرآواری در چین البرز مرکزی به وجود آمده است. اگرچه آخرین فعالیت ماگمایی دماوند از 7300 سال پیش آغاز شد، اما فعالیت لرزه‌ای چشمه‌های آب گرم ساحلی و دود و دود – فومارول – در نزدیکی این نشست، شواهدی از فعالیت آن ارائه می‌کند. بنابراین دماوند همچنان فعال و خطرناک است. مطالعات اخیر نشان می دهد که کوه دماوند به سرعت در حال تغییر شکل است و در معرض ریزش ها، فوران ها و رانش های گلی احتمالی است. در بهار و تابستان 1395 افزایش فعالیت و انتشار دود از قله و همچنین 2 تا 3 زلزله در نزدیکی دامنه های کوه مشاهده شد. شواهدی از فوران آتشفشانی در 1000 سال گذشته وجود ندارد. این فوران ها مناطقی از ماگماتیسم هستند که منشأ تکتونیکی دارند و جریان ماگما از ناحیه گذار از لیتوسفر است. کونی مدرن (دماوند جوان) بیش از 600 کیلوگرم بر روی ساختمانی قدیمی و کوچک و فرسوده ساخته شده است. فعالیت دماوند با فوران گدازه های تراکی آندزیتی مشخص می شود که به صورت دایره ای از سطح بالایی جریان دارد. فعالیت کمتر آذرآواری منجر به تشکیل لایه های آذرآواری شده است. فوران های کوتاه مدت همراه با فرسایش طولانی مدت که در آن این مواد آتشفشانی جابجا شده و در ترانشه های اطراف پراکنده شدند. فوران های گاه به گاه این ارتباط بین آتشفشان و فرسایش را نشان می دهد. یکی از آبشارهای بالای قله در معرض جریان گدازه های بزرگ دامنه های جنوبی است. دامنه جنوبی دارای یک فرورفتگی کوچک است که 600000 سال پیش در بالای کوهی بزرگ با قدمت 1.78 میلیون سال شکل گرفته است که زمانی تصور می شد بقایای یک دره باشد. مطالعات حرارتی در نواحی عمیق دماوند برای بررسی تغییرات دما و جریان حرارتی (تداخل) توسط تمجیدی و همکارانش در سازمان انرژی های نو در دهه 70 انجام شد. به همین دلیل در این منطقه 26 چاله کم عمق (83-120 متر) حفر کردند. بیشتر چاله ها در سازند شمشک و تعداد کمی (4 گمانه) در سازند کرج بوده است. اندازه‌گیری دما در این گمانه‌ها تغییرپذیری دما و جریان گرما را در منطقه دماوند با روند شمال غربی-جنوب شرقی و مربوط به سنگ‌های آتشفشانی منطقه نشان داد. این دما به آنچه در منطقه اتفاق می افتد مربوط می شود. نزدیکترین ناهنجاری گرادیان حرارتی 0.6-0.7 درجه سانتیگراد در 10 متر و بیشترین دما 4 تا 5 درجه در منطقه ناندل و بایجان در شمال دماوند است. مهمترین مکان برای دیدن انرژی زمین گرمایی در شمال و شرق کوه دماوند است. کوه دماوند دارای چشمه های نمک آب گرمی است که شواهدی از گرمای گدازه های نزدیک به زمین به دست می دهد. چشمه های آب گرم و فومارول ها و سولفاتارا در نزدیکی قله نشان دهنده وجود جسم داغ ماگمایی است که هنوز در زیر آتشفشان قرار دارد که نشان می دهد دماوند آتشفشانی است که می تواند فوران کند. مهمترین این چشمه های آب گرم در آبگرم لاریجان و دره هراز قرار دارند.
*منتشر شده در روزنامه پیام ما. 1401/06/23
6565